ATIKSU ARITMA TESİSİ TANIM VE TERİMLER

ATIKSU ARITMA TESİSİ TANIM VE TERİMLERİ

Evsel Atıksu: Ev işlerinde veya herhangi bir işlemde kullanıldıktan ya da üretildikten sonra kanalizasyon sistemine verilen sudur. Yağmur suyu veya herhangi bir şekilde birleşik kanalizasyon sistemine sızan su da “atıksu” olarak kabul edilir.

Çamur: Değişik tiplerdeki atıksudan doğal veya yapay işlemlerle ayrılan su ve katı parçacıkların bir karışımıdır.

Eşdeğer Nüfus (EN): Günlük atıksu veya kanalizasyon maddelerinin miktarından hesaplanan, ticarî veya sanayi atıksu miktarının, evsel atıksu cinsinden nüfus başına ifade edilmesidir.

Tasarım Kapasitesi: Arıtma sisteminin tasarlandığı ve belirtilen standartlara uygun olarak arıtabileceği en yüksek atıksu debisidir.

Alıcı Ortam (Su): Su veya arıtılan atıksuyun deşarj edildiği herhangi bir su ortamıdır.

Deşarj Standardı: Arıtılan atıksuyun alıcı ortama deşarjında deşarj edilen suyun fiziksel, biyolojik ve kimyasal özelliklerine getirilen sınırlamadır.

Anlık Numune: Belirli bir noktadan anlık olarak alınan münferit numunedir.

Kompozit Numune: Tespiti düşünülen herhangi bir özellikle ilgili değerlerin elde edilebildiği, anlık ya da sürekli olarak elde edilmiş, iki veya daha fazla numunenin veya alt numunenin uygun oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen numunedir.

Paket Arıtma Sistemi: Prefabrik olarak imal edilen atıksu arıtma sistemidir.

ATIKSU TÜRLERİ VE ATIKSUYUN TOPLANMASI

Ham Atıksu: Herhangi bir arıtma işleminden geçmemiş atıksudur.

Kentsel Atıksu: Ağırlıkla evsel atıksulardan meydana gelen yerleşim yerlerindeki atıksudur. Kentsel atıksu ayrıca yağmur sularını, yeraltına sızan suları, ticarî veya sanayi atıksularını da ihtiva edebilir.

Sızma Debisi: Kanalizasyon sistemine sızan yeraltı veya yağmur suyudur.

Birleşik Sistem: Atıksu ve yüzey sularını aynı boru(lar)da birlikte taşımak için tasarlanmış kanalizasyon sistemidir.

Ayrık Kanalizasyon Sistemi: Biri atıksuyu, diğeri yüzey sularını taşımak üzere iki ayrı boru grubundan oluşan kanalizasyon sistemidir.

ATIKSU MİKTARI VE KALİTESİ

Debi: Belirli bir kesit alanından birim zamanda geçen akışkan hacmidir. Debi, m3/gün, m3/h veya m3/s birimleri ile ifade edilebilir.

Maksimum Debi: Belirli bir kesit alanından birim zamanda geçen en yüksek akışkan hacmidir.

Maksimum Tasarım Debisi: Bir atıksu arıtma tesisinin arıtabileceği en yüksek atıksu debisidir.

Kuru Hava Şartları: Kanalizasyon sisteminin yer aldığı bölgede yağmur suyu miktarının veya eriyen kar miktarının ihmal edilebileceği zaman aralığıdır. Mesela 1 mm/gün’ün üzerinde herhangi bir yağışın olmadığı veya karın erimediği birbirini takip eden beş günlük bir süredir.

Kurak Hava Debisi: Atıksu arıtma tesisinde, yağmur suyu veya karın erimesinden kaynaklanan suyun girmediği atıksu debisidir.

Ortalama Debi: Belirli bir zaman aralığında elde edilen debilerin ortalamasıdır. Ortalama debi m3/s, m3/saat veya L/s birimleri ile ifade edilebilir.

Kirlilik Yükü: Bir atıksu veya çamurdaki katı madde kütlesinin zamana oranıdır. Kirlilik yükü, kg/saat veya kg/gün birimleri ile ifade edilebilir.

Konsantrasyon: Bir atıksu veya çamurdaki madde kütlesinin hacme oranıdır. Konsantrasyon, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ): Belirli şartlar altında (20°C’de t gün veya azot oluşumu ile veya azot oluşumu engellenmeksizin), sudaki organik ve/veya inorganik maddelerin biyolojik oksidasyonu sonucu sarf edilen çözünmüş oksijenin konsantrasyonudur. Biyokimyasal oksijen ihtiyacı, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ): Belirli şartlar altında su numunesi dikromat ile muamele edildiğinde, sarf edilen dikromat miktarına eşdeğer oksijenin konsantrasyonudur. Kimyasal oksijen ihtiyacı, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Toplam Organik Karbon (TOK): Suda çözünmüş veya askıdaki organik maddelerde mevcut organik karbonun konsantrasyonudur. Toplam organik karbon, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Toplam Katı Madde (TKM): Çözünmüş, askıdaki ve yüzen katı maddelerin konsantrasyonları toplamıdır. Toplam katı, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Askıda Katı Madde (AKM): Süzme veya santrifüjleme yoluyla tayin edilen ve belirli şartlar altında kurutularak kütlesi tespit edilen bir sıvı içerisindeki askıdaki katı maddelerin konsantrasyonudur. Askıdaki katı maddeler, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Çözünmüş Katı Maddeler: Belirli şartlar altında süzme ve kuruluğa kadar buharlaştırma işlemlerinden sonra kalan maddelerin konsantrasyonudur. Çözünmüş katı maddeler, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Toplam Azot (TA): Kjeldahl (amonyak ve organik azot toplamı), nitrit ve nitrat azotlarının konsantrasyonları toplamıdır. Toplam azot, mg/L birimi ile ifade edilir.

Kjeldahl Azotu (KA): Organik ve amonyak azotunun toplam konsantrasyonudur. Kjeldahl azotu, mg/L birimi ile ifade edilir.

Toplam Fosfor: Organik ve inorganik fosforun toplamının konsantrasyonudur. Toplam fosfor, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

Çözünmüş Fosfor: Belirli şartlar altında süzme işleminden sonra ölçülen organik ve inorganik fosforun toplamının konsantrasyonudur. Çözünmüş fosfor, mg/L veya g/m3 birimleri ile ifade edilebilir.

YÖNTEMLER, ÖZELLİKLER VE ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLER

Ön Arıtma: Bir atıksuyun kanalizasyona verilmeden önce özelliklerinin iyileştirilmesidir.

İlk Arıtma: Atıksudan, büyük katı parçalar, kum, çakıl veya yüzen katı maddelerin uzaklaştırılmasının gerçekleştirildiği arıtma kademesidir (Izgara, kum tutucu, debi dengeleme ve debi ölçümü birimlerini içerir).

Birincil Arıtma: Ham atıksudan veya ilk arıtmadan sonra atıksudan askıdaki katı maddelerin uzaklaştırılmasının gerçekleştirildiği arıtma kademesidir (ilk arıtmaya ilave olarak ön çöktürme birimi ilave edilir).

İkincil Arıtma: Atıksuyun aktif çamur veya eş değer sonuçlar veren diğer işlemlerle arıtıldığı biyolojik arıtma kademesidir.

Üçüncül Arıtma: Birincil ve ikincil arıtmadan daha fazla giderim sağlayan ilâve arıtma kademesidir (ikincil arıtmada giderilemeyen askıda ve organik maddelerin daha ileri seviyede giderilmesi için mikroelek veya filtrasyon ünitesi ilave edilir).

İleri Arıtma: Biyolojik arıtma ile giderilemeyen askıda ve organik maddelerin suyun geri kazanılması maksadıyla daha ileri seviyede giderilmesidir.

Aerobik Atıksu Arıtımı: Atıksuyun, aerobik şartlar altında, aerobik organizmalar yardımıyla arıtılmasıdır.

Anaerobik Atıksu Arıtımı: Atıksuyun, havasız şartlar altında, mikroorganizmalar yardımıyla arıtılmasıdır.

Besi Maddesi: Azot, fosfor, kükürt ve eser elementler gibi organizmaların beslenmesi için gerekli olan inorganik maddelerdir.

Besin Maddelerinin Giderilmesi: Atıksu arıtımında, özellikle azot ve fosforlu bileşiklerin giderilmesi için kullanılan biyolojik, fiziksel veya kimyasal işlemlerdir.

Nitrifikasyon: Amonyum tuzlarının bakteriler tarafından yükseltgenmesidir. Dönüşme reaksiyonlarının nihai ürünü genellikle nitrattır.

Denitrifikasyon: Bakterilerin faaliyetleri sonucu nitrat veya nitritin indirgenmesi ve bunun sonucu olarak azot gazının serbest kalmasıdır.

Piston Akışlı Sistem: Kesit alanında tam bir karışmanın meydana geldiği, buna karşın akış yönünde herhangi bir difüzyon veya dispersiyonun meydana gelmediği teorik akış sistemidir.

Tam Karıştırmalı Sistem: Bileşenlerin konsantrasyonlarının her yerde aynı olduğu teorik sistemdir.

Bekletme Süresi (Alıkoyma Süresi): Geri devrettirilen akışkanlar hariç, bir akışkanın hacminin debisine bölünmesiyle hesaplanan ve belirli bir birim veya sistemde akışkanın tutulduğu teorik süredir.

Hacimsel Yük: Bir atıksu arıtma tesisinde, atıksuyun kirlilik yükünün atıksuyun arıtıldığı yerin hacmine oranıdır.

Yüzey Yükleme Hızı (Yüzey Yükü): Atıksu arıtma sistemine gönderilen atıksu debisinin, atıksu arıtma sisteminin yüzey alanına oranıdır. Mesela, birim zamanda ve arıtma sisteminin göz önüne alınan bölümünün yatay kesit alanı başına arıtılan atıksu veya çamur hacmidir.

Çökelme Hızı: Katı maddelerin, belirli şartlar altında tayin edilen ve çökelme eğrisi ile gösterilen, ortalama çökme hızıdır. Çökelme hızı, m/saat veya cm/sn birimleri ile ifade edilebilir.

Savak Yükü: Birim sürede savağın birim boyundan geçen akışkandır. Savak taşma hızı, m3/m.st birimi ile ifade edilir.

Çöktürme Tankı: Yerçekimi etkisiyle atıksudan katı maddeleri ayırmaya yarayan ve işlevine göre birinci çöktürme tankı, ara çöktürme tankı ve ikinci çöktürme tankı olarak da adlandırılan yapıdır.

Dezenfeksiyon: Mikroorganizmaların patojenik etkilerini belirli bir seviyenin altına düşürmek amacıyla atıksuyun veya çamurun arıtılmasıdır.

ÖN ARITMA VE BİRİNCİ KADEME ARITMA

Izgara: Bir atıksu akıntısındaki iri parçacıkları ve maddeleri elle veya mekanik olarak çalışan tırmık şeklindeki çubuklar veya hareketli bantlar üzerinde veya dönen diskler veya genleştirilmiş metal levhadan yapılmış ya da kafes şeklindeki tamburlar üzerinde tutan tertibattır.

Parçalayıcı (Ezici): İri parçacıkların boyutunu küçültmek için kullanılan mekanik ekipmandır.

Kum Tutucu: Çakıl, kum veya benzeri mineral malzemeleri atıksudan ayırmada kullanılan yapıdır.

Yağ Tutucu: Gres, yağ ve diğer yüzen maddeleri atıksudan ayırmada kullanılan yapı veya mekanik ekipmandır.

Dengeleme: Atıksuyun akış hızının, konsantrasyon ve sıcaklık gibi parametrelerinin bir dengeleme tankı içerisinde dengelenmesidir.

Birincil Çöktürme Tankı: Ham veya kaba arıtmadan geçirilmiş atıksudaki çöktürülen katı maddelerin büyük çoğunluğunun çöktürülerek ayrıldığı çöktürme tankıdır.

YÜZEYDE BÜYÜYEN SİSTEMLER

Biyolojik Film: Bir destek ortamının yüzeyinde mikroorganizmaların oluşturduğu tabakadır.

Sabit Film Reaktörü: Biyolojik arıtmanın çok büyük bir bölümünün destek ortamı üzerinde yer alan biyolojik film tarafından gerçekleştirildiği reaktördür.

Damlatmalı Filtre: Atıksuyun, destek ortamı yatağı boyunca süzüldüğü sabit film reaktörüdür. Bu tür filtrelerde, havalandırma doğal olarak gerçekleşebilir veya yapay olarak gerçekleştirilebilir.

Granüler Sabit Yatak Reaktörü (Biyofiltre): Süzme ve biyokimyasal parçalanma işlemlerinin birlikte gerçekleştiği, granül hâlindeki malzemelerden oluşan bir ortama sahip sabit film reaktörüdür.

Akışkan Yatak Reaktörü: Parçacıklardan oluşan yatağın, sıvının, gazın veya sıvının ve gazın birlikte yukarıya doğru akışı sebebiyle serbestçe asılı kaldığı sabit film reaktörüdür.

AKTİF ÇAMUR SİSTEMİYLE ARITMA

Aktif Çamur: Aerobik veya havasız şartlar altında, askıdaki bakteriler veya diğer mikroorganizmaların büyümesiyle oluşan biyolojik kütledir.

Geri Devir Çamur Oranı: Geri devredilen aktif çamur debisinin, atıksu arıtma sistemine giren atıksu debisine oranıdır.

Fazla (Atık) Aktif Çamur: Bir aktif çamurla arıtma sisteminden uzaklaştırılan çamurdur.

Çamur Yaşı: Aerobik bölgelerde oluşan toplam çamuru sabit bir hızla tanklardan dışarı göndermek için gereken ve hesaplanarak bulunan süredir. Çamur yaşı, arıtılmış çıkış suyundaki katı maddeler dikkate alınarak hesaplanır. Çamur yaşı, gün birimi ile ifade edilir.

Havalandırma: Bir yere hava veya oksijen verilmesidir.

Uzun Süreli Havalandırma: Çamur yaşının yüksek olduğu aktif çamurla arıtma işlemidir.

Oksijen Tüketim Hızı: Birim hacim sıvı başına birim zamanda tüketilen oksijen miktarıdır. Oksijen tüketim hızı, mg/(L.h) veya mg/(L.min) birimleri ile ifade edilebilir.

Durultucu (İkinci Çöktürme Tankı): Aktif çamurun, arıtma tesisini terk eden akıntıdan veya biyolojik filtreden ayrıldığı çöktürme tankıdır.

Çamur Hacimsel Yüzey Yükü: Bir çöktürme tankının yatay kesit alanından birim zamanda geçen çamur hacmidir. Çamurun hacimsel yüzey yükü, yüzey yükleme hızı ve çöken çamur hacminin çarpımından hesaplanır. Çamur hacimsel yüzey yükü m3/(m2.h) birimi ile ifade edilir.

Çamur Hacim İndeksi (SVI): Belirli şartlar altında, belirli bir sürede (genellikle 30 dakikada) çöken aktif çamurun çökmeden sonra 1 gramının kapladığı mililitre cinsinden hacimdir. Çamur hacim endeksi veya karıştırıldıktan sonraki çamur hacim endeksi mL/g birimi ile ifade edilir.

Çamur Kabarması: Aktif çamurla arıtma tesislerinde, genellikle aşırı miktardaki ipliksi organizmalar sebebiyle meydana gelen oldukça fazla hacim kaplayan ve kolaylıkla çöktürülemeyen aktif çamur oluşumudur.

DİĞER ATIKSU ARITMA İŞLEMLERİ

Atıksu Lagünü (Havuzu): Yükseltgeme havuzu, havalandırılmalı lagün veya durultma havuzu gibi, çoğunlukla toprak engellerle oluşturulan atıksu arıtmaya yarayan çanak şeklindeki basit yapıdır.

Çöktürme Lagünü (Havuzu): Atıksudan katı maddelerin ayrılması için kullanılan atıksu lagünüdür.

Havasız Lagün: Atıksudaki çamurun çöktürülmesi, parçalanması ve çürütülmesi için kullanılan atıksu lagünüdür.

Havalandırmalı Lagün: Havalandırmanın yapay olarak gerçekleştirildiği, çamurun geri devrettirilmediği atıksu lagünüdür.

Doğal Lagün: Atıksuyun yapay olarak havalandırmadan biyolojik olarak arıtıldığı bir seri atıksu havuzundan oluşan arıtma sistemidir.

Toprakta Arıtma (Toprağa Verme): Atıksuyun toprak altına sızması sonucunda arıtılması veya genellikle nihai olarak bertaraf etmek amacıyla atıksuyun toprak yüzeyine yayılmasıdır.

ÇAMURUN ARITILMASI

Çamur Arıtma: İnceltme, kararlı hâle getirme, şartlandırma, su giderme, kurutma, dezenfeksiyon ve yakma gibi çamuru tekrar kullanmak veya bertaraf etmek amacıyla yapılan işlemlerdir.

Çamur Bertaraf Etme: Çevresel herhangi bir yarar olmaksızın, çamurun veya yakılmasıyla elde edilen küllerin toprağa verilmesidir.

Ham Çamur: Üzerinde herhangi bir işlem yapılmamış kararlı olmayan çamurdur.

Birincil Çamur: Birincil arıtma sonucu elde edilen ve geri devrettirilen çamurla karıştırılmamış çamurdur.

İkincil (Biyolojik) Çamur: İkincil arıtma veya biyolojik arıtma sonucu elde edilen çamurdur.

Kimyasal Çamur: Kimyasal çöktürme işlemiyle ayrılan çamurdur.

Havasız Çamur Çürütme: Çamurun organik madde muhtevasının havasız olarak azaltıldığı işlemdir.

Aerobik Çamur Çürütme: Çamurun organik madde muhtevasının aerobik olarak azaltıldığı işlemdir.

Biyogaz: Havasız çürüme işlemi sırasında meydana gelen ve esas olarak metan (CH4) ve karbondioksitten (CO2) oluşan gaz karışımıdır.

Çamur Yoğunlaştırma: Yerçekimi kuvveti gibi bir kuvvet yardımıyla çamur üzerindeki sıvının uzaklaştırılmasıyla çamurdaki katı madde konsantrasyonunun artırılması işlemidir.

Çamur Sıyırıcı: Yoğunlaştırıcıda, çoğunlukla bıçaklarla donatılmış düşey çubuklardan oluşan ve yavaş hızla dönen mekanizmadır.

Çamur Lagünü: Çamuru biriktirmek amacıyla kullanılan lagündür.

Çamur Şartlandırma: Çamurun suyunun tamamen giderilmesi amacıyla uygulanan fiziksel, kimyasal, termal veya diğer arıtma işlemleridir.

Kimyasal Şartlandırma: Ortama kimyasal madde ilave ederek yapılan şartlandırmadır.

Termal Şartlandırma: Çamur sıcaklığının değiştirilmesiyle yapılan şartlandırmadır.

Çamur Kurutma Yatağı: Çamur suyunun giderilmesi ve daha sonra suyun toprağa verilmesi veya buharlaştırılması yoluyla çamurun kurutulmasında kullanılan yapıdır.

Filtre Keki: Bir süzme işleminde çamur suyunun giderilmesi sırasında filtre üzerinde kalan katı veya yarı katı kalıntılardır.

Çamur Sıvısı: Çamurdan ayrılan sıvıdır.

Nihai Çamur Şartlandırma: Çamuru herhangi bir şekilde kullanmak veya bertaraf etmek amacıyla gerçekleştirilen fiziksel, kimyasal, termal veya diğer çamur arıtma işlemleridir.

Termal Çamur Kurutma: Suyun çamurdan buharlaştırılarak uzaklaştırıldığı işlemdir.

Çamur Yakma: Çamurdaki organik maddelerin yüksek sıcaklıkta yükseltgenmesidir.

Kuru Katı Madde Muhtevası: Çamurdaki katı maddelerin toplam miktarının çamurun kütlesine oranıdır.

KAYNAKLAR

• DIN EN 1085 (1997) Wastewater Treatment – Vocabulary

• TS EN 1085 Atıksu Arıtımı – Terimler ve Tarifler

• Atıksu Arıtma Tesisleri Tasarım Rehberi (2012)

• http://www.yesilaski.com/