KATI ATIKLARIN KOMPOSTLAŞTIRILMASI VE KULLANILMASI
KATI
ATIKLARIN KOMPOSTLAŞTIRILMASI VE KULLANILMASI
1. Katı Artıkların Kompostlaştırılması
1.1. Giriş
Katı atıkları "Kompost" oluşturarak
değerlendirme ve doğadan alınanın yeniden doğaya kazandırılmasıdır
(Biorecycling). Eskiden beri uygulanmaktadır. Eskiden Çin'de bu amaçla
uygulanan kompostlaştırma günümüzde gelişmiş ülkelerde oluşan büyük miktardaki
çöpün en zararsız şekilde bertaraf edilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Böylece
humus gibi yararlı bir son ürün elde edildiği gibi deponiye giden katı artık
miktarı da azaltılmaktadır.
Ev, işyeri, esnaf ve sanayii'de, bahçede oluşan
mikroorganizmalar tarafından kolay ayrışan organik bileşiklerin ayrışma
sonucunda oluşturduğu stabil mineralize olmuş ürünün adı "KOMPOST"
tur. Buna atıksu arıtma tesislerinde oluşan arıtma çamurları da katılmaktadır.
Ayrıca diğer bir dizi monoartıklar da yapı verici, ayrışmayı iyileştirici ve
hızlandırıcı maddeler olarak ilave edilmektedir.
Organik maddelerin, özellikle biyoçöp içinde
bulunan atıkların kompostlaştırma yolu ile ayrıştırılmas, hümüsleştirilmesi bu
nedenle en akılcıl ve en doğal ekolojik - ekonomik bir çevrim , geri kazanım
olarak görülmelidir. Organik maddeler (biyoçöp) ziyan edilmemelidir.
Pestisid, herbisid, akarisid, inzektisid ve bunlar
gibi sayısız kimyasallar hastalıklara ve zararlılara karşı savaşımda bitki
yetiştiriciliğinde kullanılmaktadır. Ayrıca toprağa aşırı miktarda yapay gübre
verilmektedir. Bu da bir bakıma aşırı gübrelemeye ve suların kirlenmesine neden
olmaktadır. Halbuki çeşitli kaynaklarda oluşan mikroorganizmalar tarafından
ayrıştırılabilir organik bileşikleri içeren atıklar (biyoçöp-yeşilçöp)
biyuolojik olarak aerobik veya anaerobik olarak stabilize edilebilir. İşte o zaman
elde edilen ürün (kompost) tarımda ve ormancılıkda kullanılabilir.
Topraklarımız organik maddece fakir olduğundan verilen yapay gübreler de
toprakda iyi tutulmamakda ve daha kolay yıkanabilmektedir. Kompost toprakların
su tutma özelliğini de artırmaktadır. En önemlisi kompostlaştırma sayesinde
deponiye gidecek çöp miktarı da azalacak deponini ömrü uzayacaktır. Peyzaj
korunacaktır. Kompostlaştırma AB ülkelerinde yeniden önem kazanmaktadır. Çünkü
çöplerin türlerine göre ayrı ayrı toplanması oldukca yaygınlaşmıştır. Özellikle
nufus yogun olan ülkelerde gerekli deponi alanlari bulmak cok zor oldugundan
cöpün bilesiminde yaklasik %40-50 agirlik oraninda yer eden biyolojik
ayrisabilir organik maddelerin kompostlastirilmasi üzerinde yeniden durulmasi
zorunlu hale gelmistir. Bunun farkinda olan Federal Almanya da Stuttgart,
Berlin, Bremen, Potsdam, Leipzig, Münster, Hamburg üniversitelerinde ve ögretim
birimlerinde 9 Calisma Grubu olusturmustur. Almanya Arastirma ve Teknoloji
Gelistirme Bakanliginca "Kompostlastirmada Yeni Teknikler" ana
baslikli arastirma konusunu da Stegmann 'in koordinatörlügünde Üniversitelere
arastirilmasi ve teknoloji gelistirilmesi icin verilmistir (Stegmann,1992).
Agirlikli olarak asagidaki konularin arastirilmasi istenmektedir:
- Kentsel atiklarin kompostlastirilmasi sirasinda
koku olusturmasi ile prosesin yürütülmesi arasinda iliskinin arastirilmasi.
Almanya ici ve disi mevcut tesislerden deneyimlerin ve bilgi birikimlerinin
akatarilamasi (Stuttgart/Essen). - Yigin kompostlastirmasi sirasinda olusan
pasif koku emisyonunun nedenlerinin arastirilmasi ve buna cözüm yollarinin
önerilmesi (Stuttgart).
- Sera'da ürün yetistirme ile kompostlastirma
arasinda bir baglanti kurmak ve bu konuda yöntem gelistirmek (Potsdam).
- Kompost tesislerindeki koku kirlenmesinin ileri
düzeyde giderilmesi ve bertaraf edilmesi icin arastirmalarda bulunmak
(Hamburg-Harburg).
- Cesitli kaynalardan ve yerlerden gelen cöp ve
kati atiklarin bilesimini bilmek ve kompostun analizi konusunda genel bir
bakisa sahip olmak. Icinde bulunabilecek parametreleri kestirmek (Stuttgart).
- Kompostun icinde bulunan organik zararli
maddelerin tanimlanmasi, adinin ve miktarinin konulmasi, ayrisip
ayrisamadiklarinin belirlenmesi (Hamburg-Harburg).
- Cesitli kullanim alanlarina göre biyocöplerden
elde edilen kompostlarin ayrisma derecelerinin belirlemesini yapmak ve kalite
kriterlerini ortaya koymak (Münster).
- Mezbahalarda olusan iskembe iceriklerinin iyi
kompostlastirilabilmesi icin gerekli optimizasyonun yapilmasi (UTEC GmbH, Bremen).
- Koku giderilmesi ile mikroorganizma türleri ve
populasyonlari arasindaki ilskinin arastirilmasi (Leipzig).
1.2. Kompostlaştırma Tekniği
Kompostlaştırılabilecek maddeler :
* Evsel çöp
* Kompostlaştırılabilecek evsel nitelikli
(organik) sanayi atıkları
* Bahçe atıkları
* Arıtma çamurları
Bileşimlerin bulunma ve değerlendirme yüzdeleri :
a) Evsel çöp
* Değerli madde (kuru çöp özelliğinde) %40
* Organik madde (yat çöp özelliginde) %40
* Diğer maddeler (Diğer çöp özelliginde) %20
Evsel çöpün ön ayıklanması ile
değerlendirilebilecek maddeler ;
* Değerli maddeler %10 (satışa çıkarılır)
* Kompostlaşabilecek maddeler %90 (hazırlanmaya
tabi tutulur)
b) Evsel çöp nitelikli sanayi çöpü biletimi
* Organik atıklar %20 (hazırlanmaya tabi tutulur)
* Diğer atıklar %80 (ayıklamaya tabi tutulur)
Ayıklanan diğer atıkların biletimi ;
* Değerli maddeler %50 (satışa çıkartılır)
* Ayıklama atığı %50 (hazırlanmaya tabi tutulur)
c) Kompost hammaddesinin hazırlanması
Hazırlanmaya tabi tutulacaklar ;
* %100 Arıtma çamuru
* %100 Bahçe atığı
* %90 Evsel çöp
* %100 Organik sanayi atığı
* %50 Sanayi atıkların diğer ayıklama atığı kısmı
Hazırlama sonrası ;
* %25 Hazırlama atıkları
* %75 Kompost hammaddesi
d) Kompostlaştırma
* %53 Kompost olutumu
* %47 Ayrışma ürünü
Özet olarak evsel çöpün %10 ve sanayi çöpün %40
satılacak kompost ön hazırlama işlemi sonucu oluşacak %25 atık kar ise deponiye
gidecektir.
Kompostlaştırma sonucu deponiye gidecek miktarın
iyice azaltılması ancak ; "Ayrı Toplama + Kompostlaştırma" kombinasyonu
ile mümkündür. Bu işlemin tek dezavantajı halkın katılımına bağli olmasıdır.
Kompostlaştırma Tekniğini genelde Aerobik ve
Anaerobik ayrışma işlemine ve de reaktörünün veya tesisinin Statik (Yığın) veya
Dinamik (Döner Tambur) olmasına göre ayırmak mümkündür.
Kompost'un olutmasında çöpün içinde bulunan azot
ve karbonun birbirine oranı ayrışmada aktif rol alan mikroorganizmaların besin
maddesi ihtiyaçlarını optimum birşekilde karşılanması için çok önemlidir:
-------------------------------------------------------------------------------
Biyoçöp çeşitleri C/N oranı
-------------------------------------------------------------------------------
Yeşil atıklar (genel) 7:1; Biçilmit çim 12:1; Mutfak atıkları 23:1; Patates yaprakları 25:1; Ağaç yaprakları 50:1; Tahıl samanı 50-150:1; Hızar talaşı 511:1; Kentsel biyoçöp 80:1
--------------------------------------------------------------------------------
C:N oranının 6'nın altına düşmesi yani ortamdaki
karbon miktarının az olması du-rumunda amonyak açığa çıkarak N-kaybı gözlenir.
C:N oranının 25'in üstünde olması durumunda, ortamda N'in az olması nedeniyle
ayrışmanın yavaş başladığı görülür.
Ayrışmanın iyi bir şekilde seyretmesi için C:N
oranının, gerektiğinde arıtma ça-muru ( C:N orani 10:1'dir) ilavesiyle, optimum
değerde sağlanmalıdır.
Ayrışmanın hızlanmasını sağlamak için
mikroorganizmanın faaliyet gösterebileceği yüzey alanı arttırmak gerekmektedir.
Bu amaçla kompost hammaddesinin kompostlaş-tırma öncesi parçalanması gerekir.
Ancak parçalanma gerekli gözenek hacmi sağla-yacak gaz alışverişini de
engellemeyecek bir şekilde gerçekleşmelidir. Bu şekilde gerçekleşecek
parçalanma işlemiyle evsel çöpün organik sanayi artıkları ve arıtma çamuru ile
kolayca karışmasını da sağlamış olacaktır.
Özel olarak;
* Yeterli oksijen temininin
* Optimum su muhtevasının
* Optimum C:N oranının
* Yeterli gözenek hacminin bulunması ile optimum
ayrışma ve gaz alışverişinin
sağlanmasıyla yüksek nitelikli kompost elde
edilebilir. Bu tür bir kompostun ta- rım ve hayvancılıkta geniş bir kullanım
alanı vardır. Ancak üretilen her kompost aynı amaçla kullanılmayabilir. Mesela
aerobik kompostlaştırma sistemi;
a) Ön ayrışma
b) Son ayrışma dan oluşur.
Ön ayrışma yoğun bir ayrışma olup, hızlı
ayrıştırma proseslerinde 2-14 gün içeri-sinde gerçekleşir. Elde edilen ürünün
hijyenik açıdan hiçbir sakıncası olmadı ğı için özel amaçlarla taze kompost
olarak kullanılabilir. Mesela deponilerin kap-sullenmesinde örtü malzemesi
olarak ya da deponilerin rekültive edilmesinde kul-lanılabilir.
Son ayrışma sonucu elde edilecek ürün ise hacimce
daha az olmakla beraber stabil-bir nihai üründür ve tarım ile ormancılıkta daha
geniş alanlarda kullanılabilir. Ancak bu ürünün taze kompostun
kullanılabileceği yerde kullanılması zaman ve e-nerji kaybına yol açar. Kısaca
oluşacak kompostun kullanım alanının bilinmesiyle kompostlaştırma için
koşulların ve kullanılacak tekniğin belirlenmesi baştan ger-çekleşmiş olur.
Böylece enerji ve zaman israfından kaçınılabilir.
Kompostlaştırma;
1) Kompost hammaddesinin oluşturulması
2) Kompost hammaddesinden kompost eldesi
teklinde iki atamada incelenebilir.
Kompost hammaddesinin oluşturulması genel olarak
şu aşamalarla olabilir :
* Dekompaktorize etme (Çöp bağlarının yırtılması
için)
* İnce, orta ve kaba çöplerin gruplandırılması
(Klessiering)
* Tüm fraksiyonlardan demirin ayrılması
* Kaba malzemeler ile rahatsız edici ve
değerlendirilebilen maddelerin el ile ayıklanması
* Orta ve kaba fraksiyonların parçalanması
* Windsichter ile hafif fraksiyonun kazanılması
* Katı maddelerin ayrılması
* Karıştırma ve gerektiğinde su ile arıtma
çamurunun katılması
Katı artıklardan hammaddenin oluşturulması
yukarıda belirtilen maddelerin deği-şik kombinasyonları ile de olabilmektedir.
Uygun akım şeması çöpün niteliğine bağlı olarak
seçilecektir. Bununla birlikte seçimde deponiye gidecek atıkların en aza indirgenmeye
çalışılmasıyla çöpten ya-rarlanma yüzdesinin de yüksek olmasına çalışılmalıdır.
Genel olarak kompost hammaddesinin hazırlanması
sırasında değerlendirilemeyecek olan malzemeler şu alanlarda oluşacaktır :
1) Kompostlaştırma değerlendirilemeyecek ve zarar
verebilecek malzemelerin ayık-lanması sonucu oluşan malzemeler: mesela yukardaki
akım şemasında (veya İekil 2.1.' de) tüm fraksiyonlardan ayrılan demir, kaba
malzemelerden el ile ayıklanan değerlendirilebilir maddeler, hafif fraksiyon ve
kaba fraksiyon bu tür malzemeyi olutturuyor.
Kompostlaştırmada değerlendirilemeyen bu atıklar
(cam, teneke, plastik vs. ) i-kincil hammadde üretiminde
kullanılabilinmektedir. Dolayısıyla bu atıkların uygun değerlendirilmesiyle hem
hammadde korunumu hem de deponiye gidecek atık miktarı azaltılması sağlanıyor.
2)Kompostlaştırmada kullanılmayan fraksiyonlar,
elek atıkları: kompostlaştırmada kullanılabilecek optimum dane boyutu 10 ile 80
mm arasında olanlardır. Burada 10 mm'nin altında ve 80 mm'nin üstünde olanlar
değerlendirilemeyeceği için doğrudan deponiye gidecektir. Geri kalan 10 - 80 mm
arası fraksiyon ise parçalanma sonucu 20 - 30 mm'ye indirgenecektir. Ancak
bilindigi gibi bu değerler sınır değerler değildir ve uygulamadan uygulamaya
göre değismektedir. Tabii önemli olan çöpün biletimidir. Uygun görüldüğü
taktirde 200 mm'ye kadar olan dane boyutları da, 20 -30 mm'ye kadar parçalanmak
şartıyla, değerlendirilebilmektedir. Aşağıda kompost hammaddesinin elde
edilmesi sırasında oluşan ve değerlendirilemeyen maddelerin, akım şemalarına
göre, neler olabileceğine dair örnekler verilmiştir.
En başta hiç değerlendirilemeyen ve doğrudan
deponiye giden bir fraksiyon var; 8 mm'den küçük olanlar. 8 mm'den büyük
olanlar 50 mm'lik elekten geçerler. Böylece 8 - 50 mm arasını oluşturan bir
fraksiyon olşur. 50 mm'den büyük olanlar ise 200 mm'lik bir elekten geçirilerek
50 - 200 mm fraksiyonunu oluştururlar. Sonuç olarak 8 - 50 mm, 50 -200 mm ve
200 mm'den büyük fraksiyonlar işleme girer. Her birinden demir manyetik
ayıklayıcı ile ayıklanır. Ayrılan bu demir malzemeler geri dönüşüm ile ikincil
hammaddeye geri dönüştürmede kullanılır. Ancak demir malzemelere dolanmış bazı
maddeler tekrar ayıklanarak deponiye gider. Kısaca demirin ayıklanması sonucu
değerlendirilemeyecek olan ve deponiye gidecek bir kısım oluşur. Aynı durum
kaba fraksiyondan el ile yapılacak ayıklama için geçerlidir. Burada plastik (
PET, PVC VS. ), cam vs. ayıklanır. Ayıklama %100'lük bir verim ile olmayarak
deponiye gidecek bir kısım da bu işlem sonucu oluşur. Orta ile kaba fraksiyonun
birleşip parçalanması sonucu ( 50 mm'ye) Windsichter ile BRAM oluşturulabilecek
hafif fraksiyon ayrılır. Elde edilen de ğerlendiri-lebilir malzemeye arıtma
çamurunun karıştırılmasıyla kompost hammaddesi oluşur. Özet olarak deponiye
gidecek olan atıklar < 8 mm'nin altındaki fraksiyon ve diğer ayıklama
işlemleri sonucu oluşacak değerlendirilemeyen maddelerdir. Bunların mik-tarı
ise tamamen çöp bileşimine ve ayıklayıcının verimine bağlıdır.
Evsel çöpün parçalayıcıdan geçtikten sonra
manyetik ayıklayıcıdan geçirilir. Burada ayıklanan demir ile beraber
değerlendirilemeyen bir kısmın oluştuğu bilinir. 2. parçalama işlemi sonunda 50
mm'lik elekten geçirilir. 50 mm' nin üstündeki fraksiyon doğrudan deponiye
gider. 50 mm'nin altındaki fraksiyon ise arıtma çamuru ile karıştırılarak
kompostlaştırmaya tabi tutulur. Oluşan kompost elekten geçirilir. Elek atığı
deponiye gider. Değerli kısım ise gübre olarak kullanılır. > 45 mm büyük
olan maddeler elle ayıklamaya tabi tutularak cam, deri, plastik, demir,
tenekenin çöpten ayrılması sağlanır. Ayıklamanın karışık çöp arasında yapıldığı
göz önünde bulundurularak %100'lük verimle olmayacağı ortadadır. Dolayısıyla
ayıklama sonrası değerlendirilemeyecek bir atık sınıfı oluşuyor (doğrudan
deponiye gidiyor).
Geri kalan kaba fraksiyon 25 mm'lik elege gelir.
Bu elekte 25 mm'nin üstünde olan fraksiyon ayrılarak biriktirilir. 25 mm
altında olan fraksiyon kompost hammadde-sini oluşturur. 45 mm altında olan
maddeler ise 15 mm'lik elege gelir. 15 mm'nin üstündeki fraksiyon kompost
hammaddesini oluştururken, 15 mm altındaki fraksiyon biriktirilir. Kompostun bu
kaba işlemi sonucunda 15 mm ile 25 mm arası fraksiyon kompost hammaddesini
oluşturur. Bunun yanında biriktirilen 25 mm'den büyük ve 15 mm'den küçük
kısımlar ayıklama sonucu değerlendirilemeyen maddelerle birlikte deponiye
gider. Kompost hammaddesi kompostlaştırma tekniğine bağli olarak biyolo-jik
faaliyetler sonucu ayrışır ve yararlı son ürüne dönüşür. Ayrışma miktarı ve
oluşan ürünün niteliği ayrışmanın gerçekleştiği koşullara bağlıdır. Ortam
koşul-larının optimize edilmesiyle en iyi ayrışma ve dolayısıyla kompost elde
edilir.
Oluşan kompost gübre olarak değerlendirilmeden
önce ince işleme tabii tutularak iyileştirilir. Mesela Uzundere Kompost
Tesisi'nde elde edilen kompost önce elekten geçirilerek kaba fraksiyonun
elenmesi sağlanır. Kompostun gübre olarak değerlendirilmesinde bir faydası
olmayacak bu fraksiyon deponiye gider ve orada bertaraf edilebildiği gibi örtü
tabakası olarak ya da filtre malzemesi olarak da kullanılabilir. Boyutu iyice
küçülmüş kompost sert partikullerin pulverize edildiği bir makinadan
geçirilerek ince ve kullanıma hazır komposta dönüşür.
Görüldüğü gibi kompostlaştırma tesislerini yakma,
doğrudan depolama gibi diğer bertaraf yöntemlerine kıyasla çöpün bertaraf
edilmesinde daha büyük avantajlara sahiptir. En başta deponiye gidecek atık
miktarının azalmasını sağlamaktadır. Ya-pılan bazı hesaplamalar sonucu
aşağıdaki örneğin verilmesine izin verilmiştir.
Girit : Ham çöp....................1000
kg..Deponide kaplayacağı hacim 1331 l
Çıkış : Kompost.....................350
kg..Değerlendirilecek
Hurda demir..................50 kg..Değerlendirilecek
Ayrışma kaybı...............350 kg..CO2 ve H2O
Değerlendirilemeyen atık....250 kg..Deponide
kaplayacağı hacim 313 l
Arıtma çamurunun katılmasıyla oluşan kompost
miktarı artmıştır. Ancak daha önce de sözü edildiği gibi elde edilecek kompost
miktarı kompostlaştırma tekniğine sağlanan koşullara bağlıdır. Aşağidaki
örnekte kompotlaştırılabilecek maddeler, bunların değerlendirme yüzdeleri ve
sonuçta oluşacak ürünler açıklayıcı bir şe-kilde anlatılmaktadır. Bu örneğin
konunun anlaşılmasında katkıda bulunacağı düşü-nülmüştür.
2. Elde Edilen Kompostun Yararları
- hasatla topraktan uzklaştırılan organik maddenin
yerini alır, toprağın humus çevrimini dengeler
- topraktaki canlı yaşamı teşvik eder ve
organizmların sayıları artar
- Toprağa ve bitkilere az da ols ana besin
maddeleri ve mikro besin maddeleri sunarak katkıda bulunur
- ağır bünyeli topraklrda boşluk hacim oranını
artırarak toprağın su ve hava bilançosunu iyileştirir
- hafif bünyeli topraklarda da besin maddesi ve su
tutma yeteneği artırılır
- asitik toprakların pH 'sı artar
- toprak akması, yıkanması ve erozyonu önlenir.
2.1. Kompostun Etkisi
İyi ayrışmış, olgun kompost sürekli olarak humus
maddesi, karbon, azot, fosfor, potasyum ve çok sayıda iz element kaynağıdır.
Olgun kompost ile mikroorganizma-ların sürekli ve uyumlu birşekilde topraktaki
mikroekosistemde faaliyet gösterme-leri sonucunda sanki bitkilere sürekli bir
besin maddesi akısı sağlanır. Böylece toprak verimliliğine süreklilik getirerek
çok önemli katkısını gereçekleştirir.
Kompost ile ticari gübre birbirisinin alternatifi
değil tamamlayıcısıdır. Biri tek başına tüm yeterli besin maddelerini
içeremeyeceği , bulunduramayacağı gibi, diğeri de tek başına tüm organik
maddeyi içeremez ve toprağın o ihtiyacını karşılayamaz . Kompost ve sunni gübre
bir bütünün iki parçasıdırlar.
3. Cesitli Kaynaklardan ve Yerlerden Gelen Cöp ve
Kati Atiklarin Bilesimi ve Kompost Özelligine Etkisi
Kati atiklar konseptinin cercevesi icinde her
kaynakdan ve yerden gelen organik ve biyolojik ayrisabilir olan atiklar ve
bunlarin kompostlastirilmasi cok önemli bir yer isgal etmektedir. Tarimsal
alanlardan, esnaflardan, sanayiden ve kentsel yasamdan gelen evlerden
kaynaklanan bu biyoojik olarak ayrisabilen organik atiklar icerikleri
bakimindan nelere sahip olduklari mutlaka bilinmelidir. Bu noktadan haraketle
de kompostlastirildiktan sonra da kullanilablirligi hakkinda görüs
olusturulmalidir. Özellikle de sanayi ve esnaftan gelen organik atiklarin
iceriklerinin bilinmesi cok büyük önem arzetmektedir. Bu organik atiklar aerob
olarak ayristirmaya uygun mu? Kompostlastirmayi ve kalitesini etkileyecek
icinde bulunan yabanci veya zararli maddelerin oranlari hangi mertebededir?
Cesitli kaynaklardan ve bölgelerden gelen
biyocöpler, organik atiklar, yesil cöpler, cimen atiklari, dal-yaprak gibi
atiklar lokal özellikler de göz önünde bulundurularak icerikleri ortaya
konulmalidir. Kompost kalitesine etkisi de belirlenmelidir. Zararli madde
potensiyeli hakkinda br fikir sahibi olmak ve yorumlamak, besinmaddesi
potensyalini kestirebilmek, organik atiklarin degerlendirilmesine yönelik
öneriler hazirlayabilmek, olusan kompostlar icin uygukama ve kullanma
tavsiyelerinde bulunmak, organik monoatiklarin miktarlarini ve olusacak
kompostun miktarini tahmin etmek hesaplamak gerekemektedir.
3.1. Cesitli Kullanim Alanlarina Göre
Biyocöplerden Elde Edilen Kompostlarin Olgunlugu ve Kalitesi
Biyocöp ve yesilcöplerden toprak iyilestiricisi
kompost elde edildigine göre, elde edilen kompostlarin özelliklerinin ve
kalitesinin ne oldugu hangi besin maddelerini ve hangi düzeyde icerdigini
ortaya koymak gerekecektir. Kompost kalite kriterlerini , olgunluk test
yöntemlerini olusturmak ve gelistirmek gerekecektir. Hangi miktarda hangi
bitkiye ve hangi toprak kosullarinda verilmesi gerektigi ortaya konacaktir.
Bitki yetistirme ve gelistirme teknikleri uygulanarak calismalar yapilacaktir.
3.2. Mezbahalarda Olusan Iskembe Iceriklerinin Iyi
Kompostlastirilabilmesi
Mezbahalarda olusan iskembe iceriginin
kompostlastirilarak zararsizlastirilmasi ve degerlendirilmesi en akilcil yöntem
olarak görülmektedir. USA'da da PASCO ( Washington State) kentinde basari ile
uygulanmaktadir. Kagit Fabrikasi filtre pres atiklarini, mezbaha da iskembe
icerilerini bir girisimciye ücretsiz olarak vermekte ve yigin kompostlastirmasi
icin gereksinikim duyulan alani da kiarsiz olarak emrine sunmaktadirlar. Böyle
sorun olan iki fabrika atigi ideal kosullarda karistirilip harmanlandiktan
sonra kaliteli kompost haline getirilmektedir, Almanya'daki mevcut tesisler ise
cevre etkisini dikkate almadan calismaktadir. Amac ekonomik ekolojik bir
kompost tesisin olusmasi icin gerekli kosullarin ortaya konulmasini sagalamaktir.
Bu amacla Hamburg-Moorfleet'de ve Boitzenburg-Elbe 'de calismalar yapilmistir
ve yapilmaktadir. Agirlikli olarak da ham ve mamul maddelerdeki kuru madde,
toplam organik madde, C/N orani, yogunluk, agirmetal miktarlari, kizisma
düzeyi, tuz miktari, hijyenigi, besin maddesi icerikleri, pH degeri ve besin
maddelerinin bitki tarafindan alinabilirligi, sicaklik gelismesinin seyri,
kütlesel ve hacimsel kayiplar, azot kayiplari, sizintisu olusumlari
analizlenmekte ve ölcülmektedir.
4. Kompostun Icinde Bulunan Organik Zararli
Maddelerin Tanimlanmasi, ve Belirlenmesi
Kompost uygulamadan önce de icinde zararli madde
olup olmadiginin bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle de organik atiklarin
icinde organik zararli madde olup olmadigi arastirilmalıdır. Agirlik ise de
fungusidlere, konzervasyon ilaclarina, plastik yumusaticilarina, v.b. maddeler
analizlenecek ve ayrisma davranislari incelenmelidir.
Organoklor pestisidler, poliklorlubifeniller,
polisiklikaromatikhidrokarbonlar, fungusidler ve herbisidler biyocöp
kompostlarin icinde taranmalıdır. Biphenyl (narinciye fungisidi olarak)
isaretli C-14 ile bakılmalıdır. Yumusatici Di(2-ethylhexyl)phthalat cesitli
ayrisma (kompostlasma) kosullari altinda
(sicaklik, pH, su miktari, havalandirma süreleri,
) analizlemelidir.
4.1. Kompostun Kalitesi Standartı (TSE-Kompost)
TSE ve/veya Çevre Bakanlığı kompost için bir
kalite normu oluşturup koymak zorundadır. Buna göre kompost üreten tesisler de
hem proses tekniklerini iyileştirmek, hem de kompostlaştırma için gerekli olan
hammaddeyi sürekli olarak aynı kalitede temin etmeye ve bunu organize etmeye
çalışacaklardır. Böylece "Biyoçöp" uygulaması anlamlılığını
kanıtlayacak ve yaygınlaşacaktır.
Ancak TSE-Standart'ı şunları dikkate almalıdır:
- Yeminli, güvenilir laboratuvarlar tarafından
kontrol ( sürekli ve bağımsız olarak denetleme)
- Kendi kendini kontrol ( ayrışmanın seyrinin
dokumentasyonu )
- Ürün kalitesini standartize etmek
- Ürün kalitesinin damgalanması
- Ürünün önemli özelliklerinin ve içeriğinin
deklare edilmesi
- Uygulama kurallarının tarif edilmesi
Çizelge : Kompostun kalitesini belirleyen
parametreler
Analiz parametreleri Örnek sayısı Boyutu Ortalama
değeri
Karekterize eden parametreler : Su miktarı 37 % 34; Su tutma kapasitesi 1 g Su/g KM 104; Hacim ağırlığı 37 g /l FS 528; Organik madde 17 % KM 30; pH değeri 39 7,8; Tuz miktarı 18 g /l FS 4,2
Besin maddesi : Azot 38 % KM 1,1; Bitki tarafından alınabilir azot 4 Topl.N'dan % 0,4-5,8; Fosfat 38 % KM 0,6; Potasyum 38 % KM 1,1; Magnezyum 38 % KM 1,0; Kalsiyum 38 % KM 5,1
İz elementler: Bor 38 mg/kg KM 6,8; Mangan 38 mg/kg KM 475; Molibden 2 mg/kg KM 5,0
Kompostlaştırma süresi 20 haftadan fazla.
Çizelge : Kompostun içerdiği ağır metaller ( 38 örnek ortalamasında; mg/kg KM olarak)
Analiz parametreleri Sınır değer RAL-UZ 45 Ortalama değeri
Kurtun 150 100 70; Kadmiyum 2 1 0,34; Krom 100 100 40; Bakır 100 75 69; Nikel 50 50 27; Civa 1,5 1 0,3; Çinko 400 300 225
Çizelge : Biyoçöp kompostun içerdiği ağır metaller ve sınırdeğerler ( mg/kg KM olarak)
Analiz paramet. Sınır değer RAL-UZ 45 Tübingen Toprak sınır değ. değeri
Kurtun 150 100 150 100; Kadmiyum 2 1 3 3; Krom 100 100 150 100; Bakır 100 75 150 100; Nikel 50 50 25 50; Civa 1,5 1 5 2; Çinko 400 300 375 300
Çizelge : Kompostun içerdiği ağır metaller ( Biyoçöp kompostunda; mg/kg KM olarak)
Analiz paramet. 1 2 3 4 5 6
Kurtun 53 86 86 76 221 13,7; Kadmiyum < 3 0,9 0.5 0,8 2 0,4; Krom 30 47 28 29 20 -; Bakır 43 5 40 43 129 67,1; Nikel 28 49 17 26 32 --; Civa < 1 0,2 0,2 0,2 2 --; Çinko 196 289 255 235 537 175,1
Kaynak
Ertuğrul ERDİN // Dokuz Eylül Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Buca/İZMİR
Erdin, E. (1990): "Kompostlastırma Sansını Arttırmak için Çöpleri Ayrı Toplamak Sart", Tabiat ve Insan Dergisi, 3, (1990), 31.
Erdin, E. (1976): Kompostta solunum ve olgunluk testi. Bitki, Cilt 3 sayı.2 s.203-214 Bornova.
Erdin, E. (1977): Katı artıkların yok edilmesi ve kompost (organik gübre) olarak degerlendirilmesi. Ziraat Müh. Sayı. 133.
Stegmann, R. (1992): "Neue techniken zur Kompostierung". Projekttraeger des BMFT: Umweltbundesamt.
Jury Umweltzeichen (RAL-UZ45) ; (1989) : "Grundlagen für Umweltzeichenvergabe Bodenverbesserungsmittel/ Bodenhilfsstoffe aus Kompost". Bonn.